Ακτιβισμός και Social Media: Μια σχέση αγάπης - μίσους

#PrayForUkraine, #BlackLivesMatter, #StopAsianHate, #MeToo... Κάποιος, κάπου, κάποτε έκανε ένα post ή ένα story που περιείχε ένα τουλάχιστον από αυτά τα hashtags. Και αμέσως μετά, αυτός ο κάποιος άφησε στην άκρη το κινητό του και συνέχισε να ζει ανέμελα τη ζωούλα του.

Αν θέλαμε να βάλουμε μια ταμπέλα στο παραπάνω φαινόμενο, αυτή θα ήταν «performative activism». Για να αποκτήσουμε μια καθαρή εικόνα βέβαια, θα πρέπει πρώτα να αντιληφθούμε την έννοια του πραγματικού ακτιβισμού.

Σύμφωνα με το Cambridge English Dictionary, ως ακτιβισμός ορίζεται η χρήση άμεσης και ενεργού δράσης για την επίτευξη ενός αποτελέσματος. Πρόκειται για συστηματικές ενέργειες που στοχεύουν σε αναστολή, αναπροσαρμογή και επαναπροσδιορισμό εννοιών, νόμων, αξιών και ιδεολογιών. Σκοπός του είναι η βελτίωση της καθημερινής ποιότητας ζωής ορισμένων περιθωριοποιημένων ή αδικημένων ομάδων του πληθυσμού.

Ως «performative activism» λοιπόν, χαρακτηρίζουμε την τάση κάποιων ανθρώπων να υποστηρίζουν ένα σκοπό ή ένα κίνημα για να προσελκύσουν φήμη και προσοχή ή να λάβουν χρηματική ανταμοιβή και όχι επειδή ενδιαφέρονται για τον ίδιο το σκοπό ή τα όσα αυτός πρεσβεύει. Αυτή η μορφή ακτιβισμού εμφανίζεται συνήθως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεν παρατηρείται μόνο στις πράξεις δημοσίων προσώπων ή μεγάλων εταιρειών, αλλά και σε αυτές των μέσων ανθρώπων. Το να προβάλλουμε όμως την υποστήριξή μας προς κάποιο κίνημα μέσα από πλατφόρμες όπως το Instagram ή το Twitter δεν έχει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, μετατρέπει το μακροχρόνιο αγώνα διαφόρων μειονοτήτων και την προσπάθειά τους για κοινωνική αλλαγή σε ένα ακόμα εύπεπτο ιντερνετικό trend με ημερομηνία λήξης.

Όσο το παραπάνω φαινόμενο εντείνεται, τόσο περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται την πίεση να αντιδρούν στα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους και που μπορεί πολλές φορές να μην εντάσσονται στον κύκλο ενδιαφέροντός τους. Επειδή νιώθουν τύψεις που δεν συμμετέχουν, αναλαμβάνουν τελικά να ενημερώσουν και τους δικούς τους «ακόλουθους», χρησιμοποιώντας πολύχρωμα γραφήματα, εικόνες και συμβολικά hashtags. Αυτές οι σχεδόν ασήμαντες και εφήμερες απόπειρες υποστήριξης που κάνουν καθημερινά, επηρεάζουν αρνητικά την ποιότητα της δράσης τους, ωθώντας τους έτσι στην παγίδα του ψευτο-ακτιβισμού.

Βέβαια, πόσο άμεσα θα μάθαινε ολόκληρος ο κόσμος για τη δολοφονία του George Floyd αν δεν υπήρχε τόσο μεγάλη διαδικτυακή κινητοποίηση; Πόσα στόματα θα παρέμεναν κλειστά αν το κίνημα #MeToo δεν έπαιρνε τις διαστάσεις που πήρε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, ο διαδικτυακός ακτιβισμός είναι ένα ισχυρό μέσο. Οι πληροφορίες διαδίδονται γρηγορότερα και σε μεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπων. Αυτό με τη σειρά του, προκαλεί μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση για διάφορα ζητήματα και δίνει την ευκαιρία σε κάθε άτομο να βοηθήσει με το δικό του τρόπο. Επιπλέον, κάποιος που δεν έχει το χρόνο ή την υπομονή να διαβάσει άρθρα ή μελέτες πάνω στα συγκεκριμένα ζητήματα αντλεί χρήσιμες πληροφορίες, ενώ όποιος δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να στηρίξει έμπρακτα κάποιο από αυτά, μπορεί να νιώσει ότι συνεισφέρει, έστω ελάχιστα, σε μια προσπάθεια εξάλειψης κοινωνικών αδικιών και ανισοτήτων. Ακόμα, είναι πιο ασφαλής από την παραδοσιακή μορφή ακτιβισμού, καθώς δεν τους αναγκάζει να παρευρεθούν σε διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες. Συμπεραίνουμε επομένως, ότι σε μερικές περιπτώσεις ο διαδικτυακός ακτιβισμός επιφέρει θετικά αποτελέσματα, ενισχύει τη δράση του συμβατικού ακτιβισμού και κινητοποιεί πολλούς εν δυνάμει υποστηρικτές.

Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε όμως, είναι πως τα κοινωνικά προβλήματα δεν παύουν να υπάρχουν το δευτερόλεπτο που εμείς σταματάμε να κάνουμε σχετικές δημοσιεύσεις ή την ημέρα που τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παύουν να ασχολούνται μαζί τους. Εντούτοις, παραμένουν ενεργά και συνεχίζουν να απασχολούν χιλιάδες άλλους ανθρώπους γύρω μας.

Ένα story, μια ανάρτηση, ένα hashtag δεν είναι και δεν θα είναι ποτέ αρκετά. Μιλάω σε εσένα, ναι, εσένα που ετοιμάζεσαι να ανεβάσεις στην ιστορία σου βίντεο από την εμπόλεμη Ουκρανία. Και σε εσένα, που ένα post με ένα μαύρο τετράγωνο και #BlackLivesMatter στην περιγραφή του, βρίσκεται θαμμένο κάπου μέσα στις αρχειοθετημένες δημοσιεύσεις σου. Ξεκίνα ερευνώντας όσο περισσότερο μπορείς ένα θέμα που σε ενδιαφέρει πραγματικά. Άκουσε τι έχουν να πουν οι άμεσα εμπλεκόμενοι, ακόμα και αν οι απόψεις τους δεν συμφωνούν με τις δικές σου. Δώσε σημασία και στις δύο πλευρές, σε αυτούς που υποστηρίζουν, αλλά και σε αυτούς που αμφισβητούν το κίνημα για το οποίο σκοπεύεις να παλέψεις. Και πάλεψε. Γιατί όπως είπε και o Albert Einstein: “If I were to remain silent, I'd be guilty of complicity”.