Artemisia Gentileschi: Μια γυναικεία Baroque πινελιά

Μια Ιστορία γεμάτη κραυγές γυναικείες πνιγμένες… Δεν ξεχνάμε άλλωστε, όλες εκείνες -ακόμη κι ας μην ξέρουμε ποιες και πόσες ακριβώς είναι- που τα κατορθώματα ή η επιδεξιότητά τους ξεχάστηκαν, θάφτηκαν από το υπεροπτικό βλέμμα της πατριαρχίας ανά τους αιώνες. Και μάλλον είναι τόσες πολλές, που το απειροελάχιστο τμήμα του χωροχρόνου που θεωρούμε ότι μας ανήκει δεν είναι αρκετό, ώστε να τις θυμηθούμε και να τις αναγνωρίσουμε.

Ευτυχώς για τον πολιτισμό, κάποιες θηλυκότητες κατάφεραν να αποτινάξουν τα ασφυκτικά πατριαρχικά δεσμά, με αποτέλεσμα να κατακτήσουν αυτό που δικαιωματικά τους ανήκε -μια θέση στην Ιστορία. Σας (προσ)καλώ λοιπόν, να σκεφτείτε σήμερα μια τέτοια γυναίκα και να ανοίξετε μια κουβέντα για εκείνη. Επειδή ο νους μου ξεχειλίζει από πίνακες ζωγραφικής, αισθάνομαι πως θα ήταν ταιριαστό να ξεκινήσω τη συζήτηση με την αγαπημένη μου ζωγράφο: Την Artemisia Gentileschi.

Η Artemisia Gentileschi γεννήθηκε στη Ρώμη, στις 8 Ιουλίου του 1593. Θεωρείται μια από τις σπουδαιότερες ζωγράφους του 17ου αι., ενώ ήταν τόσο ισχυρή η ικανότητά της που ήδη από τα δεκαπέντε της χρόνια μπορούσε να δημιουργεί τέχνη επαγγελματικά. Μαθήτρια του πατέρα της, Orazio Gentileschi -ο οποίος ήταν πιστός ακόλουθος του Caravaggio- και του ζωγράφου Agostino Tassi, η Artemisia Gentileschi, στα πρώτα της καλλιτεχνικά βήματα υιοθέτησε το στυλ του πατέρα της, μια πιο λυρική προσέγγιση του ύφους του Caravaggio.

Παρά την αξιοθαύμαστη δεξιοτεχνία της, αυτό που επισκίαζε τα επιτεύγματα της Gentileschi μέχρι σχετικά πρόσφατα ήταν ο βιασμός της από τον Tassi και ο μετέπειτα βασανισμός που δέχτηκε η ίδια στη διαβόητη δίκη το 1612 προκειμένου να παρέχει αποδεικτικά στοιχεία. Άλλο ένα παράδειγμα του πως η πατριαρχία στιγματίζει -στην προσπάθειά της να ορίσει- και κατακρεουργεί τη γυναικεία υπόσταση… Παρόλα αυτά, και την αντίξοη συνθήκη της εποχής, η Artemisia Gentileschi δεν επέτρεψε ποτέ στο γεγονός αυτό να την καθορίσει ούτε για μια στιγμή.

Αντίθετα, κατάφερε πολύ σύντομα να εξελίξει τη Baroque τεχνοτροπία της με αποτέλεσμα να αποκτήσει διεθνή φήμη. Η Artemisia Gentileschi ήταν η πρώτη γυναίκα που το 1616 έγινε μέλος στην Ακαδημία Τεχνών της Φλωρεντίας. Εκεί ανέπτυξε ένα προσωπικό ύφος στη ζωγραφική της. Συγκεκριμένα, αφενός συνέχισε στο στυλ του Tenebrism, τεχνική που εισήγαγε ο Caravaggio. Στο Τενεμπρισμό, γίνεται χρήση ισχυρών αντιθέσεων ανάμεσα σε φωτεινές και σκοτεινές αποχρώσεις σε συνθέσεις κυρίως που περιλαμβάνουν φωτισμένες φιγούρες σε σκοτεινό φόντο, συνεπώς οξύνεται ο δραματικός παλμός που εκπέμπει ο πίνακας.

Αφετέρου, η θεματολογία που επικεντρώθηκε η Artemisia Gentileschi στους πίνακές της έγκειται σε Ιστορικά θέματα, με επιρροές από μύθους ή τη Βίβλο, ενώ οι μορφές που απεικονίζονται είναι συνήθως γυναικείες. Αυτό που έκανε τη Gentileschi να ξεχωρίσει είναι η δεξιότητά της να ζωγραφίζει γυναικείες φιγούρες με εξαιρετικό νατουραλισμό -ρεύμα συνδεδεμένο με την ανάπτυξη της γραμμικής προοπτικής κατά την Αναγέννηση, στο οποίο επιδιώκεται η αποτύπωση στο καμβά να έχει τη μικρότερη δυνατή παραμόρφωση. Ταυτόχρονα, η Gentileschi ήταν γνωστή για τη δεξιοτεχνία της όσων αφορά τη χρήση χρωμάτων για την απόδοση διαστάσεων και την έκφραση λυρισμού στους πίνακές της.

Η Artemisia Gentileschi εγκαταστάθηκε γύρω στο 1630 με την οικογένειά της στη Νάπολη, όπου με επιτυχία διεύθυνε το δικό της στούντιο. Το 1939 επισκέφθηκε το Λονδίνο, όπου σε συνεργασία με τον πατέρα της εργάστηκε για τον βασιλιά Charles I. Κατά τη διάρκεια της ζωής της επισκέφθηκε πολλές πόλεις, παρήγαγε σπουδαίο και αξιοθαύμαστο έργο και απέκτησε πελάτες από όλη την Ευρώπη. Αν και η ακριβής ημερομηνία του θανάτου της παραμένει άγνωστη, ο ίδιος τοποθετείται γύρω στο 1656.

Μια γυναίκα πρωτοποριακή, πολυταξιδεμένη για την εποχή της και ικανή, αλλά ταυτόχρονα παρεξηγημένη και υποτιμημένη για αιώνες. Η Artemisia Gentileschi, παρόλο που αδικήθηκε βίαια ανέκτησε τον έλεγχο του εαυτού της αρνούμενη να υποκύψει στα πατριαρχικά στεγανά. «Όσο ζω, θα έχω τον έλεγχο της ύπαρξής μου», έγραψε κάποτε. Πλέον, εκτός από φεμινιστικό σύμβολο, -δικαίως- θεωρείται μια από τους πιο προοδευτικούς και εκφραστικούς καλλιτέχνες του 17ου αιώνα, ενώ τα έργα της εκτίθενται στις μεγαλύτερες γκαλερί, μουσεία και ινστιτούτα καλών τεχνών. 

Κλείνοντας με λόγια δικά της, 

“My mustrious lordship, I’ll show you what a woman can do”.

Έτσι, λοιπόν κι έκανε…

Πηγές: 

Wikipedia. (2023, April 14). Artemisia Gentileschi. https://en.wikipedia.org/wiki/Artemisia_Gentileschi

The National Gallery. (n.d.). Artemisia Gentileschi. Retrieved April 17, 2023, from https://www.nationalgallery.org.uk/artists/artemisia-gentileschi

Britannica. (2023, March 23). Artemisia Gentileschi. https://www.britannica.com/biography/Artemisia-Gentileschi

Anika D. (2019, July 8). Artemisia Gentileschi - From Facts and Fiction to Feminist Inspiration. Widewalls. https://www.widewalls.ch/magazine/artemisia-gentileschi-facts-fiction-feminist-inspiration

Lewis H. (2021, January 10). Isn’t She Good—For a Woman?. The Atlantic. https://www.theatlantic.com/international/archive/2021/01/feminist-rediscovery-artemisia-gentileschi-uk-national-gallery/617327/

Britannica. (n.d.). Tenebrism. Retrieved April 17, 2023, from https://www.britannica.com/art/tenebrism

Wikipedia. (2023, April 17). Realism (arts). https://en.wikipedia.org/wiki/Realism_(arts)