«Το καθισιό παράδες δεν κάνει»: Το παράδοξο της τοξικής παραγωγικότητας

Ο όρος «τοξική παραγωγικότητα» (αγγλ.toxic productivity), αν και δεν αποτελεί επιστημονική ορολογία, χρησιμοποιείται συχνά για να δηλώσει την τάση κάποιων ανθρώπων να καταβάλλονται από τύψεις, ενοχές ή άγχος όταν νιώθουν πως δεν είναι παραγωγικοί.

Σκέψου αυτό: Το έτος είναι 2020, ένας περίεργος ιός ξεφυτρώνει από το πουθενά σε μια άγνωστη πόλη της Κίνας και η ζωή σου μοιάζει με επεισόδιο από το Black Mirror (ολντ μπατ γκολντ). Ανάμεσα σε ένα σωρό από κυβερνητικές αποφάσεις, πανικό, σουπερμάρκετ χωρίς χαρτιά υγείας, διαδικτυακά μαθήματα και ενώ οι μέρες αρχίζουν να μπερδεύονται η μία με την άλλη, προσπαθείς να διατηρήσεις την ψευδαίσθηση της δομής στην πλέον ανοργάνωτη και χαώδη καθημερινότητά σου. Και κάπου εκεί, έρχεται η τοξική παραγωγικότητα και σου χτυπάει την πόρτα.

Αναμφίβολα, η περίοδος που οι περισσότεροι άνθρωποι ανακάλυψαν τη συγκεκριμένη έννοια και τις επιπτώσεις της, ήταν οι πρώτοι μήνες της πανδημίας. Πανεπιστήμια, σχολεία και μαγαζιά έκλεισαν, πολλοί έχασαν τις δουλειές τους, ενώ άλλοι κλήθηκαν να μάθουν να εργάζονται από το σπίτι. Βρέθηκαν ξαφνικά αντιμέτωποι με υπερβολικά πολύ ελεύθερο χρόνο, που αν και ζητούσαν εδώ και χρόνια, πλέον τους έμοιαζε ατέλειωτος και πληκτικός. «Και τώρα τι;»

Το παράδοξο με την παραγωγικότητα, είναι πως, ενώ αφενός μας βοηθά να πετύχουμε τους στόχους μας, αφετέρου μπορεί να μας εκτροχιάσει και να ανατρέψει την πορεία μας προς αυτούς και τα όνειρά μας.

Η τοξικότητα είναι συνώνυμο του ανθυγιεινού, του δηλητηριώδους, του θανατηφόρου. Πώς είναι δυνατόν λοιπόν κάτι φαινομενικά αθώο, όπως η εργασία ή το διάβασμα, να μετατραπούν σε κάτι τόσο επιβλαβές και καταστροφικό; Η απάντηση μάλλον δεν είναι και τόσο προφανής.

Η έννοια της τοξικής παραγωγικότητας «φλερτάρει» συχνά με αυτή του καπιταλισμού. Η καπιταλιστική κοινωνία, όπου το χρήμα είναι αυτοσκοπός, σε συνδυασμό με την έκθεση μας από μικρή ηλικία σε μια κουλτούρα ανταγωνισμού και συνεχούς σύγκρισης, έχει συμβάλει στο να «δένουμε» την αυτοεκτίμηση, με την εργασιακή ή ακαδημαϊκή μας απόδοση. Στο τέλος, βρίσκουμε τον εαυτό μας χαμένο σε έναν λαβύρινθο αυτοκριτικής και άγχους, το οποίο κάθε άλλο παρά υγιές και παραγωγικό είναι.

Και τώρα θα μου πεις: «Πώς να είμαι εγώ παραγωγικ@ όταν η Έμμα -και κάθε Έμμα- από την Καλιφόρνια με το γαλάζιο το τικ να φιγουράρει δίπλα στο username της, μου υπενθυμίζει κάθε δευτερόλεπτο στα social media το πόσο παραγωγική είναι εκείνη;» Και θα συμφωνήσω. Πρωινές ρουτίνες εκατομμυριούχων, study with me βίντεο ή ακόμα και ζωντανές μεταδόσεις, το παζάρι που λέγεται ίντερνετ έχει απ’ όλα, διάλεξε και πάρε! «Ναι αλλά, αφού μπορεί ο Jeff Bezos να ξυπνήσει πριν τις έξι, γιατί να μην το κάνω κι εγώ;» (…δεν είπε ποτέ κανείς, αλλά για χάρη αυτού του άρθρου ας κάνουμε ότι το είπε). Το πρόβλημα με το λεγόμενο motivational content, εμφανίζεται όταν μπαίνουμε στη διαδικασία να θέσουμε μη ρεαλιστικούς για τις δυνατότητες και την αντοχή μας στόχους. Αν ο Jeff Bezos λοιπόν, δεν ήταν ο Jeff Bezos, αλλά ήταν ο Μπάμπης ο ντελιβεράς, η Μαρία από το φαρμακείο, ο Κώστας με το mini market στο δίπλα τετράγωνο, πόσο θα σε απασχολούσε το αν ξυπνάει πριν τις έξι;

Aν αφήσεις στην άκρη τη σκοτεινή πλευρά της πάντως, θα παρατηρήσεις πως η υγιής παραγωγικότητα, έχει αποδεδειγμένα οφέλη τόσο στην ψυχική υγεία όσο και στη συμπεριφορά και την καθημερινότητα σου. Προσφέρει μια αίσθηση ασφάλειας και ικανοποίησης και σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργεί ως περισπασμός από άλλα, ίσως μεγαλύτερα, προβλήματα.

Κλείνοντας, θα ακουστεί κλισέ, αλλά προκειμένου να αποφύγεις το τρυπάκι της τοξικής παραγωγικότητας- ή να προσπαθήσεις να βγεις από αυτό, αν έχεις ήδη πέσει μέσα (oh hey there, long time no see!)- το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να σταματήσεις να είσαι αυστηρ@ με τον εαυτό σου. Αν του δώσεις την άδεια να χαλαρώσει λιγάκι και αφήσεις πίσω τη σκέψη ότι η προσωπική σου αξία κρέμεται από το πόσο εργατικός ή παραγωγικός είσαι, αν μάθεις να κολυμπάς πριν πνιγείς σε μια κουταλιά νερό, τότε όλα τα άλλα θα γίνουν πιο εύκολα…